Παρασκευή 22 Ιανουαρίου 2016

Οι πρώιμες λατινογενείς λέξεις στη θρησκευτική ορολογία των βλάχικων


Απόσπασμα από την ομιλία του καθηγητή γλωσσολογίας κ. Αντ. Μπουσμπούκη στο Χατζηγιάννειο Λάρισας, 23-11-2013. Οργάνωση: «Σύνδεσμος Σαμαριναίων Λάρισας και Περιχώρων» και ΠΑΣΒ.

Κάτοικοι οι Αρμάνοι του βορειοδυτικού ελληνικού χώρου, γύρω από τις μεγάλες οδικές αρτηρίες, την Εγνατία Οδό των Ρωμαίων, που την έλεγαν Calea tseá Marea, και τη Βασιλική Οδό του Φιλίππου των Μακεδόνων, η οποία περνούσε από την Τσhούργιακα, στα νότια της Σαμαρίνας, και οδηγούσε στο εσωτερικό της Πίνδου και που την ονομάζουν Βλαχόστρατα, είχαν άμεση επαφή όχι μόνο με αγωγιάτες, εμπόρους, στρατιωτικούς και ταξιδιώτες, αλλά και με ανήσυχους ανθρώπους, οι οποίοι διακινούσαν νεωτερικές για την εποχή τους ιδέες, όπως είναι οι πρώτοι κήρυκες της χριστιανικής πίστης. Θυμίζω τον απόστολο Παύλο που κινούνταν μέσω Εγνατίας για να ευαγγελιστεί τα μηνύματα αγάπης του Χριστού στον χώρο της Μακεδονίας.

Από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες οι πρώιμοι Αρμάνοι-Βλάχοι προσέλαβαν λέξεις από τη λατινική, για να εκφράζονται στο χώρο της θρησκευτικής τους λατρείας, όπως για παράδειγμα: crutse «σταυρός», από το λατιν. crux-cis, tseară «κερί» από το λατιν. cera, Stă Măria «η Παναγιά» από το λατιν. Sancta Maria, sâmtu «άγιος» από το λατιν. sanctus, έτσι ακούμε τα: sân Medru «άγιος Δημήτριος», sân Κedru «άγιος Πέτρος» κτλ., mi cumînicu «κοινωνώ, μεταλαμβάνω» και άλλα.
Oι παραπάνω λατινογενείς λέξεις θεωρώ ότι εισήλθαν στη θρησκευτική ορολογία της αρμάνικης γλώσσας στους πρώτους αιώνες του χριστιανισμού, γιατί η γλωσσική επαφή της Βαλκανικής με τη λατινική μητρόπολη, την παλιά Ρώμη, διακόπηκε οριστικά όταν το 476 μ.Χ. οι γερμανοί Γότθοι την κατέβαλαν, αποδιοργανώνοντας για πάντα το Δυτικό Ρωμαϊκό κράτος.
Οι πρώιμες λατινογενείς αυτές λέξεις μαρτυρούν και την πρώιμη προσέλευση των Αρμάνων-Βλάχων στη χριστιανική πίστη, η οποία είχε κατακτήσει αρχικά τα αστικά κέντρα, καθώς και μεγάλο μέρος του ρωμαϊκού στρατού. Την αναπτυσσόμενη τότε δυναμική τάση στο χώρο της θρησκευτικής πίστης διέγνωσε έγκαιρα και ο Μέγας Κων/νος και αποφάσισε να στρέψει τον τροχό της ιστορίας προς τη νέα κατεύθυνση, τον χριστιανισμό. Ο Κων/νος αν και φιλόδοξο άτομο, που εργάστηκε για την υστεροφημία του, δεν επέτρεπε να τον αποκαλούνε Domine Deus «Κύριε ο Θεός», όπως συνήθιζαν μέχρι τότε να προσφωνούνε τον κάθε φορά θεοποιούμενο ρωμαίο αυτοκράτορα. Έτσι, μετά την αναγνώριση της χριστιανικής πίστης, η λέξη Dominedeus προσαρμόστηκε στα βλάχικα ως Dumnidzău και δηλώνει πλέον τον ουράνιο Θεό και Πατέρα.

Ρωμαίοι πολίτες, οι πρωτομεσαιωνικοί Βλάχοι, όπως το ίδιο ήταν και οι ελληνόφωνοι κάτοικοι του Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους, του Βυζαντίου, που ο λαός τ’ ονόμαζε Ρωμανία ή Αρμανία, διατήρησαν κοντά στη νέα θρησκευτική τους λατρεία στοιχεία του παλιότερου βίου, που εμπλούτισαν την Ορθοδοξία μας. Έτσι, η λατινική flammula «φλογίτσα» αρχικά, πήρε αργότερα τη μεταφορική σημασία «κόκκινη σημαιούλα του στρατού», ενώ με τους τύπους flámură και flámbură στ’ αρμάνικα και φλάμπουρο στα ελληνικά, πέρασε στα λαϊκοθρησκευτικά έθιμα, όπως είναι η περίπτωση του γάμου. Το φλάμπουρο εντοπίζεται απ’ την Ουγγαρία, τη Ρουμανία μέχρι τη Δυτ. Κρήτη.
Παρόμοια με το φλάμπουρο και τα θρησκευτικά λάβαρα της ορθόδοξης λατρείας προέρχονται από τα vexilla, τις σημαίες του ρωμαϊκού στρατού.

Άλλη πτυχή της ορθόδοξης λατρείας είναι ο επιτάφιος θρήνος ή απλά Επιτάφιος, που συντηρεί στοιχεία από το θρήνο για το θάνατο και την ανάσταση του Άδωνη, θεού της φύσης, κάθε άνοιξη και συνοδεύεται από συσσώρευση λουλουδιών. Την ωραιότερη και αρτιότερη επιτάφια παράδοση κατέγραψα στη Φούρκα της Κόνιτσας. Εδώ, μεταξύ των άλλων αρχαιότροπων λεπτομερειών, ακούγεται και η δωρική επίκληση ΜΑ ΔΑ δηλ. «Μητέρα Γη» και το Adunî «Άδωνη», ενώ στον θρήνο ακούγεται και το maatrone, που ως μάατρον στα δωρικά της Λακωνίας είχε τη σημασία «βρέφος».
Το έθιμο αυτό τελούνταν κρυφά τη Μεγάλη Παρασκευή από 6 κοριτσάκια κι ένα αγόρι, όλα κάτω των 12 ετών, και σε απόμακρο σημείο της Φούρκας. Μιλάμε -πάντα- για αρχαιοελληνικές εθιμογραφικές καταβολές των Αρμάνων- Βλάχων.

Ολόκληρη η ομιλία: 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η κόσμια κριτική και η ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των σχολιαστών είναι σεβαστή. Σχόλια τα οποία υπεισέρχονται σε προσωπικά δεδομένα ή με υβριστικό περιεχόμενο να μην γίνονται. Τα σχόλια αποτελούν καθαρά προσωπικές απόψεις των συντακτών τους. Οι διαχειριστές δεν ευθύνονται σε καμία περίπτωση για τυχόν δημοσίευση υβριστικού ή παράνομου περιεχομένου στα σχόλια των αναρτήσεων.Τα σχόλια αυτά θα διαγράφονται με την πρώτη ευκαιρία.