Οι Έλληνες Βλάχοι - Ανδρέας Β. Σταματόπουλος, Βασίλειος Α. Σταματόπουλος

Ποιοί είναι οι Βλάχοι

Οι Βλάχοι δεν ήταν και δεν είναι ένας ενιαίος λαός με κάποια απώτερη κοινή καταγωγή. Είναι από της εμφανίσεώς τους λατινόφωνοι Ρωμαίοι πολίτες. Αυτό αποτελεί το κύριο χαρακτηριστικό τους και όχι κάποια εθνολογική καταγωγή. Κατοικούν σε όλη την Νοτιοανατολική Ευρώπη στους τόπους που συνδέονται με την οργάνωση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Στις Ελληνικές Χώρες βρίσκονται κυρίως στις επαρχίες με στρατηγική σημασία σε διαβάσεις και οδικές αρτηρίες. Στα χρόνια του Βυζαντίου οι Βλάχοι της Θεσσαλίας, της Ηπείρου και της Μακεδονίας διακηρύσσουν το 1259 ότι είναι απόγονοι του Αχιλλέα και των αρχαίων Ελλήνων. Την ίδια περίοδο, οι Βλάχοι του Δούναβη αναμιγνύονται με Κουμάνους και Βούλγαρους μην έχοντας καμία σχέση με τους Βλάχους ούτε των ελληνικών χωρών, ούτε της Δαλματίας.

Η μερική ομοιότητα στις δυο γλώσσες οφείλεται στην άνοδο των λατινόφωνων από τον Νότο προς τον Βορρά, στην σημερινή Ρουμανία, κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Δηλαδή, οι Βλάχοι Έλληνες λατινόφωνοι δεν κατέρχονται, αλλά ανέρχονται στη Δακία. 

Ο μόνος που αναφέρει διαφορετικές πληροφορίες είναι ο Αρμένιος στρατηγός Ιωάννης Κεκαυμένος, που τίθεται επικεφαλής αποτυχημένης εκστρατείας εναντίον των Βλάχων στη Θεσσαλία τον 11ο αιώνα. Ο Κεκαυμένος στο ''Στρατηγικόν'' του, χαρακτηρίζει ''άπιστον και πονηρόν γένος'' τους Βλάχους, αναφέροντας ότι είναι βάρβαροι που ήλθαν από τον Δούναβη. Τις δικές του πληροφορίες επαναλαμβάνουν αρκετοί μεταγενέστεροι χρονογράφοι. Δεν είναι όμως δυνατό να είναι έγκυρη πηγή ένας ταπεινωμένος και ηττημένος στρατηγός για τον οποίο ο μελετητής του, ο Ούγγρος ιστορικός Λ. Ταμάς, γράφει χαρακτηριστικά το 1936: ''το να θελήσεις να ξεκαθαρίσεις μια πηγή ιστορικών πληροφοριών υπό τα γραφόμενα του Κεκαυμένου είναι σαν να επιχειρείς το αδύνατον''. Εν προκειμένω, τις απόψεις του Κεκαυμένου για κάθοδο των Βλάχων από τον Δούναβη απορρίπτουν επιφανείς Ρουμάνοι ιστορικοί όπως οι T. Papahagi, A. Sacerdoteanu, Siviu Dragomir, Cicerone Poghirc, και Petre Nasturel.

Πως προέκυψαν οι λατινόφωνοι στις ελληνικές χώρες; 

Μετά την κατάκτηση της Μακεδονίας από τους Ρωμαίους, το 167 π.χ, ο ντόπιος ελληνισμός χρησιμοποιείται σε δημόσιες θέσεις του ρωμαϊκού κράτους, στον στρατό, καθώς και στη φύλαξη των συνόρων από βόρειους επιδρομείς. Οι Ρωμαίοι, έχοντας μεγάλο θαυμασμό στον πολυδύναμο μακεδονικό στρατό, στρατολογούν μισθοφόρους για τη διατήρηση της τάξης στην περιοχή και της ελεύθερης επικοινωνίας στους δρόμους και προπαντός στις διαβάσεις των βουνών. Έτσι εφαρμόζουν το σύστημα των κλεισουροφυλάκων στους οδικούς άξονες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Είναι δε αξιοπρόσεκτο ότι όλες οι εγκαταστάσεις των Βλάχων βρίσκονται στην οροσειρά της Πίνδου και στον Βαρνούντα. Έτσι λοιπόν συμπεραίνεται ότι η διαμόρφωση των Βλάχων προέρχεται από τις φρουρές τις οποίες εγκαθιστούν οι Ρωμαίοι στην Πίνδο. 
Η γλώσσα των Ρωμαίων λεγεωνάριων εξαπλώνεται από την Ουαλία και την Ιβηρική χερσόνησο μέχρι τα Βαλκάνια και την Αίγυπτο. Από τη δημώδη λατινική και την εξέλιξη της στις διάφορες χώρες διάδοσής της διαμορφώνονται οι σύγχρονες ρομανικές γλώσσες όπως η ιταλική, η ισπανική, η γαλλική, η πορτογαλική, η ελβετική, η ρουμανική, η ιστρορομανική, η μεγλενορομανική και η αρωμουνική, δηλαδή τα βλάχικα που μιλούν οι Έλληνες Βλάχοι.

Επιστημονικά, μπορούμε να δεχθούμε ότι οι σημερινοί Έλληνες Βλάχοι είναι απόγονοι Ελλήνων και Ρωμαίων αποίκων, αλλά όχι απόγονοι των εκλατινισμένων αρχικά Δακών και αργότερα, κυρίως Κουμάνων, όπως είναι οι σημερινοί Ρουμάνοι.

Οι Έλληνες Βλάχοι ως δίγλωσσοι χρησιμοποιούν ως γλώσσα της παιδείας, της Εκκλησίας, του ιδιωτικού και δημοσίου βίου τους εν γένει, την ελληνική. Στους νεότερους χρόνους το ίδιο φαινόμενο το συναντάμε στους Μακεδονοβλάχους παροίκους στη Διασπορά της Κεντροανατολικής Ευρώπης. Το ίδιο συμβαίνει και σήμερα στους Βλάχους από τις αλβανικές επαρχίες που έχουν κοινή καταγωγή με τους Βλάχους των ελλαδικών χωρών. Ο εκλατινισμός αρχικά και στη συνέχεια η χρήση της λατινικής από τους πληθυσμούς της Βαλκανικής διαρκεί στις ελληνικές χώρες από το 167 π.χ μέχρι περίπου το 620 μ.χ. Σημειώνεται δε ότι παραμένουν τα λατινικά η πρώτη επίσημη γλώσσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι την εποχή του αυτοκράτορα Ηράκλειου και του βυζαντινού στρατεύματος σε μεγάλο βαθμό μέχρι τον 10ο αιώνα.

Η βλάχικη γλώσσα

Τα βλάχικα είναι μια από τις τέσσερις ρομανικές (δηλαδή νεολατινικές) γλώσσες της Βαλκανικής λατινικής. Όταν μιλάμε για τη βλάχικη γλώσσα (νεολογισμοί: αρωμουνική, αρμάνικη, κουτσοβλαχική) στο χώρο της Νοτίου Βαλκανικής εννοούμε τα βλάχικα, δηλαδή το σύνολο των βλάχικων προφορικών διαλέκτων. Η γλώσσα αυτή παραμένει μέχρι σήμερα προφορική. Τα βλάχικα, σύμφωνα και με τους ειδικούς γλωσσολόγους, είναι το σύνολο των διαλέκτων μίας μη ομογενοποιημένης και μη κωδικοποιημένης προφορικής γλώσσας.

Πηγή: Ανδρέας Β. Σταματόπουλος & Βασίλειος Α. Σταματόπουλος, ''ΟΙ ΜΑΚΕΔΟΝΟΒΛΑΧΟΙ (17ος-19ος αι.). Έλληνες Βλάχοι στην Κεντροανατολική Ευρώπη. Η αποκατάσταση της αλήθειας'', Βουδαπέστη 2015.